|
|
|
|
တရားဝင္အမည္။ ။ တီေမာလက္တီဒီမိုကရက္တစ္သမၼတႏိုင္ငံ။
ႏိုင္ငံတည္ေထာင္သည့္ခုႏွစ္။ ။ ၂၀ဝ၂
ႃမိဳ႔ေတာ္။ ။ ဒီလီ
လူၪီးေရ။ ။ ၁ ၁၃၁ ၆၁၂ ၪီး (ဂၽဴလိုင္ ၂၀ဝ၉)။
လူၪီးေရသိပ္တည္းမႈႏႈန္း။ ။ ၁စတုရန္းမိုင္လွ်င္ ၁၃၈ ေယာက္ (၁ စတုရန္းခီလိုမီတာလွ်င္ ၅၃ ေယာက္)
အကၽယ္အဝန္း။ ။ ၅၇၅၆ စတုရန္းမိုင္ ( ၁၄၈၇၄ စတုရန္းခီလိုမီတာ)
(လက္ဟိ ရခိုင္ႁပည္ ဧရိယာ၏ ၃ ပံု ၁ ပံု ကၽေကၽာ္ေခၽဟိပါသည္။)
ေႁပာဆိုသည့္ဘာသာစကား။ ။ တီတမ္ (ေပၚတူဂီ၊ ေအာစထရိုနီသွ်န္)၊ ဘာဟာစာ၊ အိန္ဒိုနီသွ်န္း၊ ေပၚတူဂီ။
ကိုးကြယ္သည့္ဘာသာ။ ။ ရိုမန္ကက္သလိ ၉၅ ရာႏႈန္း၊ အႁခား ၅ ရာႏႈန္း။
နိန္ထိုင္သည့္လူမၽိဳးမၽား။ ။ ပါပူအာအုပ္စုဝင္ (ခန္႔မွန္းႃခီ) ၈၅ ရာႏႈန္း၊ အိန္ဒိုနီးသွ်န္း (ခန္႔မွန္းႃခီ) ၁၃ ရာႏႈန္း၊ တရုတ္ ၂ ရာႏႈန္း။
အစိုးရ။ ။ ႁပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္စံနစ္။
ေငြေႂကးယူနိ။ ။ ၁ အေမရိကန္ေဒၚလာ လွ်င္ ၁၀ဝ ဆင့္။
စာတတ္ေႁမာက္မႈႏႈန္း။ ။ ႏိုင္ငံလူၪီးေရ၏ ၅၉ ရာႏႈန္း။
ကယ္လိုရီစားသံုးမႈ။ ။ တိကၽေသာစာရင္းအင္းမဟိသိပါ
ႏိုင္ငံသမိုင္းအကၽၪ္း
အရွိ႔တီေမာကြၽန္းတြင္မူလတိုင္းၪီးသားမၽားအႁဖစ္ အထိုနီ (Atoni) ႏွင့္ ေဘလူး (Belu) လူမၽိဳးမၽားစတင္အႃခီခၽနိန္ထိုင္သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္တီေမာကြၽန္းသား မၽားသည္ေတတမ္ (Tetum) စကားေႁပာ မေလး၊ ေမလာနီးသွ်န္း ႏွင့္ ေအာ္စႄထိဳ နီးသွ်န္းမၽားအႁဖစ္ေႁပာင္းလဲလာပါသည္။ ယင္းကြၽန္းစုသို႔ ၁၅၀ဝ ခုႏွစ္ခန္႔မွစ ၍ ေပၚတူဂီႏွင့္ ဒတ္ခၽ္ မၽားဝင္ေရာက္လာခႃပီး ၁၉၁၃ ခုႏွစ္မွစ၍ အရွိ႔တီေမာ သည္ ေပၚတူဂီႂသဇာခံနယ္ပယ္တခုအႁဖစ္သတ္မွတ္ႁခင္းခံခရပါသည္။ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္တြင္ေပၚတူဂီေတာ္လွန္ေရးႏွင့္အတူ အရွိ႔တီေမာအားကိုလိုနီစနစ္ဖၽက္ သိမ္းေရး (Decolonization of East Timor) ကို စတင္ခႃပီး ၁၉၇၅ ႏိုဗမ္ဘာ တြင္အရွိ႔တီေမာသည္ လြတ္လပ္ေသာႏိုင္ငံတခုႁဖစ္လာလတ္ပါသည္။
သို႔ေသာ္ ယင္းႏွစ္ ဒီဇိမ္ဘာလတြင္ ေသာင္းႏွင့္ခၽီသည့္ ကုန္း၊ ရီ၊ လီ ေႂကာင္းစံု ပါဝင္သည့္ အိန္ဒိုနီးသွ်ားတပ္မၽားသည္ အရွိ႔တီေမာသို႔ အလံုးအရင္းႏွင့္ ဝင္ေရာက္သိမ္းပိုက္လိုက္ႃပီး ၁၉၇၆ ခုႏွစ္တြင္ ယင္းႏိုင္ငံေခၽအား အိန္ဒိုနီးသွ်ား၏ ခရိုင္တခုအႁဖစ္သတ္မွတ္လိုက္ပါသည္။ ယင္းသိမ္းပိုက္မႈတြင္ စစ္ေဘး၊ အငတ္ေဘးႏွင့္ ေရာဂါဘယေဘးမၽားဆိုက္ကာ ခန္႔မွန္းႃခီအားႁဖင့္ အရွိ႔ တီေမာႏိုင္ငံသား လူ ႏွစ္သိန္းခန္႔ သီဆံုးလားပါသည္။
၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ အိန္ဒိုနီးသွ်ားသမၼတဆူဟာတို (Suharto) ရာထူးမွဆင္း လားႃပီးေနာက္ ဟာဘီဘီ (Habibie) ၏လက္ထက္တြင္ အရွိ႔တီေမာအား ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခၽဳပ္ခြင့္ ရေဒသ (Autonomy) တခုအဆင့္သို႔ တိုးႁမွင့္ပီးအပ္ လိုက္ပါသည္။ သို႔ေသာ္အိန္ ဒိုနီးသွ်ားစစ္တပ္မၽားသည္အရွိ႔တီေမာတြင္ လူ႔အခြင့္ အေရး၊ ႁပည္သူ႔အခြင့္အေရး မၽားခၽိဳးေဖါက္ကာ ဗိုလ္ကၽစိုးမိုးမႈမၽားဆက္လက္ တည္ဟိနိန္ရာ တီေမာသားမၽား သည္ယင္းအေႁခအေနအေပၚအႃမဲမႁပတ္ ဆန္႔ ကၽင္ေတာ္လွန္မႈမၽားႁပဳလုပ္နိန္ခကတ္ ပါသည္။
သို႔ႁဖင့္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ႏိုင္ငံသားမၽား လြတ္လပ္ေရး လို မလို အားႁပည္လံုးကြၽတ္ ဆႏၵမဲေကာက္ခံမႈႁပဳလုပ္ရာႁပည္သူအားလံုး၏ ၇၈ ရာႏႈန္းမွ လြတ္လပ္ေရးလို လားေႂကာင္းဆႏၵမဲပီးကတ္ရာႂသစေႂတးလွ်ားၪီးေဆာင္သည့္ ကမၻာ့ကုလ သမဂၢတပ္ဖြဲ႔မၽားဝင္ေရာက္ကာကြယ္ပီးမႈမၽားႁဖင့္ ၂၀ဝ၂ ခုႏွစ္၊ ေမလ ၂၀ ရက္နိ တြင္အရွိ႔တီေမာသည္ လံုးဝလြတ္လပ္သည့္ ကိုယ္ပိုင္အခၽဳပ္အခၽာအာဏာ ပိုင္ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံႁဖစ္ပါလတ္ပါသည္။
ႏိုင္ငံတည္ေထာင္သည့္ခုႏွစ္။ ။ ၂၀ဝ၂
ႃမိဳ႔ေတာ္။ ။ ဒီလီ
လူၪီးေရ။ ။ ၁ ၁၃၁ ၆၁၂ ၪီး (ဂၽဴလိုင္ ၂၀ဝ၉)။
လူၪီးေရသိပ္တည္းမႈႏႈန္း။ ။ ၁စတုရန္းမိုင္လွ်င္ ၁၃၈ ေယာက္ (၁ စတုရန္းခီလိုမီတာလွ်င္ ၅၃ ေယာက္)
အကၽယ္အဝန္း။ ။ ၅၇၅၆ စတုရန္းမိုင္ ( ၁၄၈၇၄ စတုရန္းခီလိုမီတာ)
(လက္ဟိ ရခိုင္ႁပည္ ဧရိယာ၏ ၃ ပံု ၁ ပံု ကၽေကၽာ္ေခၽဟိပါသည္။)
ေႁပာဆိုသည့္ဘာသာစကား။ ။ တီတမ္ (ေပၚတူဂီ၊ ေအာစထရိုနီသွ်န္)၊ ဘာဟာစာ၊ အိန္ဒိုနီသွ်န္း၊ ေပၚတူဂီ။
ကိုးကြယ္သည့္ဘာသာ။ ။ ရိုမန္ကက္သလိ ၉၅ ရာႏႈန္း၊ အႁခား ၅ ရာႏႈန္း။
နိန္ထိုင္သည့္လူမၽိဳးမၽား။ ။ ပါပူအာအုပ္စုဝင္ (ခန္႔မွန္းႃခီ) ၈၅ ရာႏႈန္း၊ အိန္ဒိုနီးသွ်န္း (ခန္႔မွန္းႃခီ) ၁၃ ရာႏႈန္း၊ တရုတ္ ၂ ရာႏႈန္း။
အစိုးရ။ ။ ႁပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္စံနစ္။
ေငြေႂကးယူနိ။ ။ ၁ အေမရိကန္ေဒၚလာ လွ်င္ ၁၀ဝ ဆင့္။
စာတတ္ေႁမာက္မႈႏႈန္း။ ။ ႏိုင္ငံလူၪီးေရ၏ ၅၉ ရာႏႈန္း။
ကယ္လိုရီစားသံုးမႈ။ ။ တိကၽေသာစာရင္းအင္းမဟိသိပါ
ႏိုင္ငံသမိုင္းအကၽၪ္း
အရွိ႔တီေမာကြၽန္းတြင္မူလတိုင္းၪီးသားမၽားအႁဖစ္ အထိုနီ (Atoni) ႏွင့္ ေဘလူး (Belu) လူမၽိဳးမၽားစတင္အႃခီခၽနိန္ထိုင္သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္တီေမာကြၽန္းသား မၽားသည္ေတတမ္ (Tetum) စကားေႁပာ မေလး၊ ေမလာနီးသွ်န္း ႏွင့္ ေအာ္စႄထိဳ နီးသွ်န္းမၽားအႁဖစ္ေႁပာင္းလဲလာပါသည္။ ယင္းကြၽန္းစုသို႔ ၁၅၀ဝ ခုႏွစ္ခန္႔မွစ ၍ ေပၚတူဂီႏွင့္ ဒတ္ခၽ္ မၽားဝင္ေရာက္လာခႃပီး ၁၉၁၃ ခုႏွစ္မွစ၍ အရွိ႔တီေမာ သည္ ေပၚတူဂီႂသဇာခံနယ္ပယ္တခုအႁဖစ္သတ္မွတ္ႁခင္းခံခရပါသည္။ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္တြင္ေပၚတူဂီေတာ္လွန္ေရးႏွင့္အတူ အရွိ႔တီေမာအားကိုလိုနီစနစ္ဖၽက္ သိမ္းေရး (Decolonization of East Timor) ကို စတင္ခႃပီး ၁၉၇၅ ႏိုဗမ္ဘာ တြင္အရွိ႔တီေမာသည္ လြတ္လပ္ေသာႏိုင္ငံတခုႁဖစ္လာလတ္ပါသည္။
သို႔ေသာ္ ယင္းႏွစ္ ဒီဇိမ္ဘာလတြင္ ေသာင္းႏွင့္ခၽီသည့္ ကုန္း၊ ရီ၊ လီ ေႂကာင္းစံု ပါဝင္သည့္ အိန္ဒိုနီးသွ်ားတပ္မၽားသည္ အရွိ႔တီေမာသို႔ အလံုးအရင္းႏွင့္ ဝင္ေရာက္သိမ္းပိုက္လိုက္ႃပီး ၁၉၇၆ ခုႏွစ္တြင္ ယင္းႏိုင္ငံေခၽအား အိန္ဒိုနီးသွ်ား၏ ခရိုင္တခုအႁဖစ္သတ္မွတ္လိုက္ပါသည္။ ယင္းသိမ္းပိုက္မႈတြင္ စစ္ေဘး၊ အငတ္ေဘးႏွင့္ ေရာဂါဘယေဘးမၽားဆိုက္ကာ ခန္႔မွန္းႃခီအားႁဖင့္ အရွိ႔ တီေမာႏိုင္ငံသား လူ ႏွစ္သိန္းခန္႔ သီဆံုးလားပါသည္။
၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ အိန္ဒိုနီးသွ်ားသမၼတဆူဟာတို (Suharto) ရာထူးမွဆင္း လားႃပီးေနာက္ ဟာဘီဘီ (Habibie) ၏လက္ထက္တြင္ အရွိ႔တီေမာအား ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခၽဳပ္ခြင့္ ရေဒသ (Autonomy) တခုအဆင့္သို႔ တိုးႁမွင့္ပီးအပ္ လိုက္ပါသည္။ သို႔ေသာ္အိန္ ဒိုနီးသွ်ားစစ္တပ္မၽားသည္အရွိ႔တီေမာတြင္ လူ႔အခြင့္ အေရး၊ ႁပည္သူ႔အခြင့္အေရး မၽားခၽိဳးေဖါက္ကာ ဗိုလ္ကၽစိုးမိုးမႈမၽားဆက္လက္ တည္ဟိနိန္ရာ တီေမာသားမၽား သည္ယင္းအေႁခအေနအေပၚအႃမဲမႁပတ္ ဆန္႔ ကၽင္ေတာ္လွန္မႈမၽားႁပဳလုပ္နိန္ခကတ္ ပါသည္။
သို႔ႁဖင့္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ႏိုင္ငံသားမၽား လြတ္လပ္ေရး လို မလို အားႁပည္လံုးကြၽတ္ ဆႏၵမဲေကာက္ခံမႈႁပဳလုပ္ရာႁပည္သူအားလံုး၏ ၇၈ ရာႏႈန္းမွ လြတ္လပ္ေရးလို လားေႂကာင္းဆႏၵမဲပီးကတ္ရာႂသစေႂတးလွ်ားၪီးေဆာင္သည့္ ကမၻာ့ကုလ သမဂၢတပ္ဖြဲ႔မၽားဝင္ေရာက္ကာကြယ္ပီးမႈမၽားႁဖင့္ ၂၀ဝ၂ ခုႏွစ္၊ ေမလ ၂၀ ရက္နိ တြင္အရွိ႔တီေမာသည္ လံုးဝလြတ္လပ္သည့္ ကိုယ္ပိုင္အခၽဳပ္အခၽာအာဏာ ပိုင္ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံႁဖစ္ပါလတ္ပါသည္။
No comments:
Post a Comment
Note: only a member of this blog may post a comment.